Sarnecka-Keller Maria (1925–1984), biochemik, profesor i prorektor UJ. Ur. 23 IV w Błażowej w pow. rzeszowskim, była córką Teodora Sarneckiego, inspektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, i Heleny z Michoniów.
Od wczesnego dzieciństwa S. mieszkała w Krakowie, gdzie w l. 1940–2 uczęszczała na kursy przygotowawcze do wyższych szkół zawodowych, a następnie do Państwowej Szkoły dla Chemików, którą ukończyła z dyplomem technika chemika. Równocześnie po tajnych kompletach przy VII Gimnazjum i Liceum w Krakowie zdała w r. 1945 maturę. W t.r. rozpoczęła studia na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym UJ; ukończyła je w r. 1950 jako magister filozofii w zakresie chemii, po obronie pracy magisterskiej o chromatografii potencjometrycznej. Jeszcze podczas studiów została w r. 1949 asystentką w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Wydz. Lekarskiego UJ (od r. 1950 Akademii Medycznej), w r. 1951 starszą asystentką i w r. 1955 adiunktem. W r. 1954 wyszła za mąż za Czesława Kellera.
Doktorat nauk przyrodniczych S.-K. uzyskała w r. 1961 na Wydz. Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym UJ na podstawie pracy Struktura peptydowa kwasów proteinowych („Acta Biochimica Polonica” 1961 nr 8) przygotowanej pod kierunkiem Bolesława Skarżyńskiego. W r. 1958 pracowała przez pół roku w Karolinska Instytutet w Sztokholmie w pracowni H. Theorella jako stypendystka Światowej Organizacji Zdrowia. Od r. 1963 współpracowała z UJ jako wykładowca biochemii na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi. Habilitowała się w r. 1964 w Akademii Medycznej w Krakowie na podstawie rozprawy Peptydy moczu i osocza krwi (Kr. 1964). Rok później po uzyskaniu docentury przeniosła się na UJ, gdzie wspólnie z Ignacym Reiferem organizowała Katedrę Biochemii i Biofizyki, a w l.n., przy zmianie struktury organizacyjnej UJ, wraz z Janem Zurzyckim również Instytut Biologii Molekularnej, którego dyrektorem była w l. 1972–7. Równocześnie kierowała do śmierci Zakładem Biochemii Zwierząt w tymże Instytucie. W r. 1973 została profesorem nadzwycz. nauk przyrodniczych. W l. 1981–4 była prorektorem jako pierwsza kobieta na tym stanowisku w 620-letniej tradycji UJ. Śmierć przerwała wszczęte 30 V 1979 postępowanie w sprawie nadania jej tytułu profesora zwycz.
Główne zainteresowania naukowe S-iej-K. dotyczyły właściwości fizykochemicznych i fizjologicznej roli peptydów, glikopeptydów i glikoprotein płynów ustrojowych oraz funkcji błoniastych struktur komórkowych hepatocydów i ich zmian w przebiegu cukrzycy. Jej prace miały wielkie znaczenie dla wczesnego wykrywania i leczenia młodzieńczych postaci cukrzycy. W mieszanym polsko-amerykańskim zespole zajmowała się zagadnieniem toksyczności średniocząsteczkowych peptydów w uremii. Była w Polsce pionierką równoczesnych badań morfologicznych i biochemicznych aparatu Golgiego. Interesowała się też historią nauki, szczególnie historią polskiej chemii i biochemii. Ogłosiła m.in. artykuły: Pierwsze polskie podręczniki chemiczne (w: Studia i mater. z dziej. nauki pol., S.C, W. 1959 z. 3), Historia Katedry Chemii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Medycznej w Krakowie (w: „Sześćsetlecie medycyny krakowskiej”, Kr. 1964 II), Biochemia na Uniwersytecie Jagiellońskim –przeszłość i teraźniejszość (w: Studia i mater. z dziej. nauki pol., S. C, W. 1981 z. 25), a także 6 życiorysów w PSB. Opublikowała 52 prace badawcze z dziedziny biochemicznej, 6 podręczników i skryptów, w tym wspólnie z J. Ackermannem i Z. Nowickim podręcznik Cytologia i histologia (W. 1974), a także wspólnie z T. Szczepkowskim i Z.Walczakiem Ćwiczenia z chemii ogólnej i fizjologicznej (W. 1954, W. 1956, W. 1960, W. 1962) oraz Wybrane metody z analizy instrumentalnej w biochemii (Kr. 1980). Ponadto wydrukowała 25 artykułów przeglądowych i 8 popularnonaukowych, głównie w „Przeglądzie Lekarskim”, „Postępach Biochemii” i „Wszechświecie”. Promowała 8 doktorów i opiekowała się 2 zakończonymi przewodami habilitacyjnymi.
S.-K. była członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN, Komisji Biologicznej i Komisji Ochrony Zdrowia Społecznego Krakowskiego Oddziału PAN oraz Zarządu Głównego Polskiego Tow. Biochemicznego, Komisji Historii Chemii i Polskiego Tow. Chemicznego. Była ponadto redaktorem serii Biologii Molekularnej „Zeszytów Naukowych UJ” i członkiem Komitetu Redakcyjnego Monografii Biochemicznych wydawanych przez Polskie Tow. Biochemiczne. W ramach funkcji prorektorskich zorganizowała w r. akad. 1981/2 Uniwersytet Trzeciego Wieku przy UJ oraz współpracowała z Krakowskim Ośrodkiem Metodycznym jako członek Rady Sekcji Chemicznej dla Szkół Ogólnokształcących. W r. 1980 została członkiem Prezydium Komisji Uczelnianej Niezależnego Samodzielnego Związku Zawodowego «Solidarność». Otrzymała nagrody naukowe w r. 1965 i 1977. Zmarła 3 VII 1984 w Krakowie i pochowana została na cmentarzu Rakowickim. Była odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974) oraz wyróżniona honorowym tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL.
Z małżeństwa z Czesławem Kellerem, profesorem Instytutu Obróbki Skrawaniem w Krakowie, S.-K. dzieci nie miała.
Ostrowski W., Spis prac doświadczalnych współpracowników prof. Bolesława Skarżyńskiego wykonanych w Zakładzie Chemii Fizjologicznej AM w Krakowie w latach 1947–1963, „Postępy Biochemii” 1964 z. 1 s. 189–93; Składy osobowe Uniwersytetu Jagiellońskiego z lat 1964–83; Staszkowska J., Spis publikacji Prof. Marii Sarneckiej-Keller, Zesz. Nauk. UJ, Z. 769, Prace z Biologii Molekularnej, Z. 13, Kr. 1986 s. 15–22; – Białoń J., Grochowski J., Kronika Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1972; ciż, Profesorowie, docenci Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1970; Żak Z., Profesor Maria Sarnecka-Keller, Zesz. Nauk. UJ, Z. 769, Prace z Biologii Molekularnej, Z. 13, Kr. 1986 s. 11–14 (fot.); – Kron. UJ z l. akad. 1966/7–1974/5; – Nekrologi z r. 1984: ,,Dzien. Pol.” nr 157, 158, 162, „Tryb. Ludu” nr 164, „Życie Warszawy” nr 165; – Arch. UJ: sygn. WBNZ 29 (teczka profesorska nr 17).
Piotr Tomasik